Wykłady Tadeusza Jasonka

Biblioteka Publiczna w Niepołomicach wpisując się w obchody 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę zaprosiła niepołomiczan na dwa wykłady Tadeusza Jasonka - historyka, badacza historii Niepołomic.

23 października odbył się pierwszy wykład zatytułowany „Niepołomice od I rozbioru do odzyskania niepodległości 1772 – 1918”.

W roku obchodów 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę warto sobie uświadomić, że dla naszych przodków odzyskanie niepodległości nastąpiło po 146 latach niewoli. W czasie spotkania Tadeusz Jasonek odpowiedział na kilka pytań, które my jako niepołomiczanie powinniśmy sobie zadać. 
Jak nasi przodkowie przyjęli fakt zaboru i co zmieniło się w ich życiu?
Jakie cele i metody stosował zaborca wobec ludności by pozbawić ich cech polskości?
Jak wśród mieszkańców Niepołomic prowadzono walkę o odrodzenie narodowe?
Jak zmieniała się ich świadomość?

Pan Tadeusz przedstawił trzy główne aspekty życia mieszkańców naszej okolicy, które dotyczyły przemian w systemie komunikacyjnym, początków i rozwoju oświaty oraz efektów ruchu odrodzenia narodowego. Zaborcy niszczyli gospodarkę kraju, rabowali dobra naturalne (Puszcza Niepołomicka), prześladowali ludność, a także zmuszali do służby wojskowej w armii austriackiej. Nie wpływali pozytywnie na rozwój gospodarczy, co więcej niektóre szlaki komunikacyjne zostały przez nich przerwane - Trakt Królewski przestał mieć znaczenie – co było ogromną stratą dla Niepołomic. Zainwestowano natomiast w połączenia kolejowe (np. odcinek Kraków - Bochnia, który powstał zaledwie w ciągu roku). Na terenie naszego miasta i jego okolic istniały i działały szkoły między innymi prowadzona przez siostry zakonne w Staniątkach, których klasztor cudem uniknął kasacji.

Wzmianki o udziale niepołomiczan w walkach narodowo-wyzwoleńczych pochodzą z roku 1863, czyli okresu Powstania Styczniowego. Ludność wtedy czynnie włączyła się w działania na rzecz wyzwolenia spod okupacji zaborcy. Najbliższym polem walki były tereny Igołomii. Uczestnikami powstania byli min. niepołomiczanie: Walenty Przepolski, Józef Wimmer, Emanuel Czermak – jak potwierdzają źródła, wszyscy powrócili do domu, a nazwiska ich widnieją na nagrobkach na cmentarzu w Niepołomicach. Początek XX wieku to okres prawdziwego odrodzenia w Niepołomicach. Powstaje „Sokół”, rękami mieszkańców zostaje usypany Kopiec Grunwaldzki, tworzą się legiony. Jedną z ciekawostek podanych przez p. Jasonka jest to, że powstał projekt pomnika „Synom Królewskiego Miasta”, „aby pamięć o tych co zginęli nie zaginęła” poległym w latach 1914-1920. Pomnik miał powstać przy Ochronce, ale niestety nigdy nie został wybudowany.

15 listopada zaprosiliśmy na kolejny wykład, tym razem tematem był „Ogród Publiczny – Planty i Dąb Wolności – tradycja i fakty”.

Na początku XX wieku ówczesny burmistrz Niepołomic Władysław Wimmer przedstawił Radzie Miejskiej projekt założenia „Ogrodu Publicznego”. Aby ten projekt zrealizować, trzeba było renegocjować ugodę zawartą 20.07.1870 r. między Gminą Samorządową Niepołomice i C.K. Dyrekcją Domen i Dóbr Skarbowych. Na mocy tej ugody Gmina na własność przejęła dwa place: rynek oraz mały rynek - wtedy zwany Placem pod Biernatem, później Placem pod Ochronką, czyli obecnym Placem Wolności. Dyrekcja Domen Dóbr Skarbowych zatrzymała Plac pod Zamkiem, gwarantując wolny przejazd i prawo postoju dla furmanek w czasie jarmarku. Opierając się na opracowaniach historycznych prof. Janusza Bogdanowskiego, p. Jasonek przedstawił dzieje wykorzystania tego placu aż od XVII wieku.

Starania Gminy o przejęcie tego placu w celu założenia Ogrodu Publicznego trwały 10 lat. Pierwsze warunki przedstawione przez C.K. Dyrekcję, Rada Miasta określiła jako „ciężkie”, ale jednak przyjęła je jako podstawę negocjacji. C.K. Dyrekcja zażądała za mórg (56 arów), dwa morgi z działek gminnych. W negocjacjach Gmina odwołała się do Ministerstwa Rolnictwa w Wiedniu. W Niepołomicach pojawił się przedstawiciel Ministerstwa Rolnictwa i poparł stanowisko Gminy. W efekcie 1909 r. obie strony podpisały ugodowy kontrakt. Z jego treści wynikało, że Niepołomice uzyskały teren przyszłego parku nieodpłatnie, ale zobowiązały się do wykonania pewnych inwestycji: zasypania stawu, budowy studni, utwardzenia drogi oraz do „urządzenia plantacji”. Gmina nie mogła na tym placu czegokolwiek budować, miał on być „po wieczne czasy na park miejski przeznaczony”. Kontrakt został prawnie zatwierdzony w dniu 22.11.1909 roku.

Udokumentowanym faktem, zasługującym na szczególną uwagę, jest decyzja Komisarza Rządowego wraz z Radą Przyboczną, p. Stanisława Japy z 1917 r. o uczczeniu 100-nej rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki poprzez posadzenie „drzewa” w Ogrodzie Publicznym. Nie ustalono do dziś jakie drzewo posadzono i w którym miejscu. 
Dokumenty z 1926 roku potwierdzają, że teren parku od 1909 r. bardzo mało się zmienił. Do urządzenia Plant wezwał wreszcie Gminę ówczesny reprezentant Skarbu Państwa – już wolnej wtedy Polski – wojewoda krakowski. W odpowiedzi Gmina potwierdziła wykonanie wcześniejszych zobowiązań i przedłożyła plan zagospodarowania parku. Zapewne jakieś prace prowadzono, ale trudno ustalić, kiedy Park został całkowicie zagospodarowany. 

W czasie spotkania wywiązała się również dyskusja dotycząca dębu rosnącego na środku Plant, znanego dziś jako „Dąb Wolności”. Według tradycji został on posadzony 100 lat temu z okazji odzyskania niepodległości – 7 listopada 1918 r. Ale w świetle dokumentów, które przedstawił Tadeusz Jasonek można przypuszczać, że dąb ten został posadzony w innym terminie niż ten przyjęty w tradycji Niepołomic. Są to tylko przypuszczenia, ponieważ do tej pory nie udało się odnaleźć dokumentów potwierdzające to wydarzenie. Może historię związaną z „Dębem Wolności” uda się wyjaśnić przy okazji prowadzonych prac nad rewitalizacją naszych niepołomickich Plant.