Klub Poszukiwaczy Historii Niepołomic

Lutowe spotkanie Klubu Poszukiwaczy Historii Niepołomic poświęcone było Wiśle. Jako, że Niepołomice leżą właśnie nad Wisłą, szczególnie interesował nas temat odcinka rzeki przepływającej przez nasze miasto. Dzięki panu Zbigniewowi Siedlarzowi, pracownikowi Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie i przedstawionej przez niego prezentacji mogliśmy spojrzeć w przeszłość, zobaczyć teraźniejszość i przyszłość dotyczącą „królowej polskich rzek”.

„Wiślana wstęga  na trwałe wpisana jest w dzieje Polski, pełniąc rozliczne funkcje gospodarcze i kulturowe, a z czasem stając się symbolem polskości. Dzięki niej następował rozwój społeczny oraz ekonomiczny i to nie tylko tych nadwiślańskich miejscowości gdzie znajdowały się porty, przystanie lub nabrzeża przeładunkowe.

Z utratą niepodległości przez Polskę podupadło znaczenie drogi wodnej Wisły jako jednolitego szlaku, gdyż każde państwo zaborcze inaczej podchodziło do sprawy zagospodarowania rzeki. W konsekwencji rzeka Wisła podzielona została na trzy fragmenty różniące się znacznie charakterem:
górny - od ujścia Przemszy do ujścia Sanu, 
środkowy - od ujścia Sanu do ujścia Narwi, 
dolny - od ujścia Narwi do ujścia do Bałtyku.
Regulację Wisły na odcinku od ujścia Przemszy do Sandomierza wykonano między innymi za pomocą przekopów przecinających wiślane meandry.

W latach 1848–1850 wykonano trzy przekopy między Krakowem a Niepołomicami, w wyniku czego skrócono bieg rzeki o ponad 30%. Powodując zwiększenie spadku hydraulicznego i prędkości wody, co przyczyniło się do nasilenia procesu erozji dna rzeki i pogłębienia jej koryta. Przypomnieć należy, że górna Wisła od rewolucji przemysłowej pełniła funkcję szlaku węglowego. 

Z powodu narastających potrzeb przewozowych pod koniec XIX wieku pojawiła się idea połączenia kanałami Dunaju, Wełtawy, Odry, Wisły i Dniestru. W ten sposób powstałby spójny system dróg wodnych obejmujący całe Cesarstwo Austro-Węgierskie. W 1880 roku powstał pierwszy projekt kanału tzw. „Kanał Galicyjski ‘Według projektu, kanał pozwalałby na poruszanie się barek o ładowności 600 ton i zanurzeniu 1,80 m. W dniu 11 czerwca 1901 roku parlament Austro-Węgier uchwalił ustawę o budowie dróg wodnych i regulacji rzek w latach 1904-1924. Z wytyczeniem trasy kanału powyżej Krakowa nie było problemów, natomiast poniżej Krakowa od Niepołomic w dół do Sandomierza wzdłuż Wisły przebiegała granica państwowa między Austro-Węgrami, a Rosją.

W 1910 roku został wstępnie wytyczony przebieg kanału poniżej Krakowa, zrezygnowano z kanalizacji Wisły i opracowano plan kanału lateralnego na linii Kraków – Niepołomice - Puszcza Niepołomicka - Proszówki. W Niepołomicach i Proszówkach miały powstać porty kanałowe. Prace przy budowie Kanału Galicyjskiego rozpoczęły się w dniu 27 grudnia 1911 roku.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w wyniku powstania nowych granic zmienił się projekt przebiegu Kanału Galicyjskiego nazwanego teraz Kanałem Małopolskim. Po wojnie już w 1946 roku powstał projekt drogi wodnej Modrzejów-Kraków-Opatowiec. Na niektórych odcinkach Wisły, aby ominąć zbyt kręte koryto tej rzeki zaprojektowano kanały lateralne.
W rejonie Niepołomic miał powstać stopień wodny „Niepołomice”, który spiętrzałby wodę na potrzeby kanału lateralnego o długości około 25 km poprowadzonego doliną Drwinki w stronę ujścia Raby do Wisły. Na kanale miały powstać dwie śluzy; „Batory” w Woli Batorskiej i „Zielona” w Zielonej. 

W 1978 roku wszedł w życie kolejny projekt „Program Wisła” w myśl którego do roku 2000 cała Wisła od Oświęcimia do Gdańska miała być zabudowana około trzydziestoma stopniami wodnymi.  Na podstawie tych założeń projektowych w latach siedemdziesiątych XX wieku rozpoczęto budowę trzech stopni wodnych; „Dwory”, „Smolice” i „Kościuszko” oraz powstał projekt wykonawczy stopnia wodnego „Niepołomice”. Ostatnie zaawansowane już prace przygotowawcze nad budową stopnia wodnego „Niepołomice” na skutek kryzysu lat 80-tych XX wieku zostały przerwane.”

Gość naszego spotkania – Zbigniew Siedlarz przedstawił również projekt budowy stopnia wodnego „Niepołomice”. Ma być on skutecznym rozwiązaniem, które zahamuje postępującą erozję koryta rzeki na odcinku bezpośrednio poniżej Krakowa oraz poprawi i ustabilizuje warunki gruntowo-wodne na terenach przyległych do Wisły. Pierwszy etap działań przewidzianych na lata 2020 – 2021 to opracowanie koncepcji programowo-przestrzennej, w ramach której będą przeanalizowane między innymi warianty lokalizacyjne, rozwiązania techniczne obiektów stopnia oraz wpływ oddziaływania stopnia na środowisko. 

Kilka słów na temat związany z Wisłą, jej historią, a także wypraw galarami opowiedział nam Zygmunt Ponikiewicz. Od 2010 roku Wisłą pływa tzw. Flis Królewski, jest to fascynująca przygoda i wielomiesięczna wyprawa. Trzeba ogromnego hartu ducha, siły i wytrwałości, żeby przemierzyć ten „szlak wiślany”. Płynąc galarami, można wyraźnie zaobserwować (głównie w oznakowaniu), który odcinek Wisły podlegał pod którego zaborcę. Na spotkaniu mieliśmy również okazję obejrzeć stare fotografie udostępnione przez pana Zygmunta pokazujące „starą” Wisłę, statki wycieczkowe na rzece, tereny wokół Wisły. Kto kiedyś będzie pamiętał gdzie było stare koryto rzeki? Warto się też zastanowić skąd wzięły się nazwy ulic czy też dzielnic w Niepołomicach takich jak np. Na Tamie, Na Grobli czy Jazy?

(informacje nt. historii Wisły i budowy stopni wodnych pochodzą z prezentacji. Autor: Zbigniew Siedlarz)