Dzieje autografu „De revolutionibus Mikołaja Kopernika”

W wtorek 21 listopada w Bibliotece Publicznej w Niepołomicach odbył się wykład Pana prof. dr hab. Zdzisława Pietrzyka.  Tytuł wykładu brzmiał: A jednak przetrwał…. Dzieje autografu „De revolutionibus Mikołaja Kopernika”. 

Profesor Zdzisław Pietrzyk jest pracownikiem w Instytucie Studiów Informacyjnych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1979 r. związany był zawodowo z Biblioteką Jagiellońską. W latach 1981 -1999 pracował w Oddziale Rękopisów. Został również wicedyrektorem Biblioteki Jagiellońskiej ds. zbiorów specjalnych. W okresie 2003-2021 pełnił zaszczytną funkcję dyrektora tej instytucji. Nasz gość jest autorem wielu prac  naukowych z zakresu historii Kościoła katolickiego, reformacji, dziejów Uniwersytetu Jagiellońskiego, edytorstwa oraz bibliotekoznawstwa.

Wykład to wydarzenie związane z obchodami Roku Mikołaja Kopernika. W 2023 r. przypadają trzy ważne rocznice związane z wybitnym uczonym: 550 rocznica urodzin, 480 rocznica śmierci, a także 480-lecie pierwszego wydania jego dzieła pt. „De revolutionibus…”.  Pan Profesor podczas prelekcji przedstawił publiczności niezwykłe losy manuskryptu dzieła Kopernika. Po śmierci uczonego jego prywatną bibliotekę przekazano kapitule warmińskiej. Komu przypadł rękopis „De revolutionibus” jest kwestią sporną. Część badaczy  uważa, że astronom podarował go uczniowi i przyjacielowi , Jerzemu Joachimowi Retykowi. 
Inna grupa naukowców twierdzi, że rękopis odziedziczył biskup Chełmna, Tiedemann Giese. Manuskrypt po śmierci Retyka znalazł się w posiadaniu jego ucznia, Walentyna Otho. Otho znakomity profesor matematyki zabrał dzieło do Heidelbergu. Nastepnym właścicielem rękopisu został Jakub Christmann, astronom. To on oprawił go, a w miejsce brakującej strony tytułowej pozostawił notatkę o autorze dzieła. Wdowa po Christmannie odsprzedała dzieło Janowi Amosowi Komeńskiemu.  Komeński był zdecydowanym przeciwnikiem teorii heliocentrycznej.  Rękopis miał dla niego wartość kolekcjonerską, gdyż był namiętnym bibliofilem. Istnieje przypuszczenie, że mógł sprzedać rękopis, gdyż ten znalazł się na indeksie ksiąg zakazanych(1616 r.) Przez wiele lat losy rękopisu były niewiadome. W 1677 r. okazało się, że znalazł się on w bibliotece Otto Wacława Nostitza, czeskiego szlachcica, wysokiego urzędnika w Jaworze Śląskim. 300 lat Autograf przeleżał w Pradze, w prywatnej kolekcji  Nostitzów.

Na początku XIX w. opiekun Biblioteki Nostitzów, dr Karel Hillardt natrafił na cenny rękopis. Tym odkryciem zafascynował się prof. Jan Baranowski. Udało mu się wypożyczyć rękopis i dokonać przekładu Autografu na język polski.  W 1945 r. księgozbiór rodziny Nostitzów został upaństwowiony. Manuskrypt stał się własnością Biblioteki Muzeum Narodowego w Pradze. W 1956 r. rząd czechosłowacki przekazał go Polsce. Przełomowe dzieło Kopernika przebywa w ogniotrwałym sejfie Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego.  Autograf jest dziełem unikatowym w skali światowej. W 1999 r. został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata. Nasz gość opowiedział nam również o życiu samego Kopernika. Podkreślił, że astronomia była tylko jednym z wielu zainteresowań uczonego. Był on człowiekiem renesansu. Parał się wieloma profesjami. Był prawnikiem, medykiem, ekonomistą, matematykiem, osobą duchowną. Kopernikowi tak naprawdę brakowało czasu na pisanie księgi, która przyniosła mu sławę! 

Wykład został połączony z prezentacją faksymile rękopisu.  Profesor opowiadał również o swojej pracy, jako badacz zbiorów specjalnych. Podkreślił, że gdy patrzył w zadumie na pożółkłe karty rękopisów, zawsze doświadczał niezwykłego uczucia, które jest wartością dodaną dla badacza zbiorów specjalnych.  Na zakończenie nasze Gość podarował niepołomickiej bibliotece publikację dotyczącą osoby Mikołaja Kopernika.  Po wykładzie pan Profesor rozmawiał z czytelnikami, byłymi studentami, dawnymi pracownikami i przyjaciółmi, którzy przybyli na Jego prelekcję.

tekst: Marta Piotrowska