Klub Poszukiwaczy Historii Niepołomic

„Krajobraz to pamięć. Mimo swych ograniczeń zachowuje ślady przeszłości, odtwarza wspomnienia, wypełnia je cieniami innej epoki, będącej już tylko odbiciem samej siebie, przechowywanym w pamięci wędrowca, lub kogoś kto pozostaje”.
                                                                                                           Julio Llamazares „Rzeka zapomnienia”.

W środę 22 listopada na spotkaniu Klubu Poszukiwaczy Historii Niepołomic mieliśmy okazję wysłuchać wykładu Tadeusza Ziobro, zatytułowanego „DROGA SOLNA WIELICZKA-NIEPOŁOMICE - fragment średniowiecznej autostrady „VIA MAGNA”. 

„Wszystkie kultury i cywilizacje powstawały i mogły się rozwijać dzięki komunikacji, dzięki temu, że ludzie przemieszczali się. Droga z Wieliczki do Niepołomic/Bochni była fragmentem wielu szlaków o znaczeniu lokalnym, krajowym i europejskim. Wędrowano nią po kopalną żywicę drzew, zwaną bursztynem lub jantarem stąd jedna z nazw „Szlak Bursztynowy”. Inne nazwy tego szlaku to Via Magna, Via Reggia, Szlak św. Jakuba czy Trakt wołowy. Wzdłuż trasy jego przebiegu, od zarania dziejów kształtowała się w dogodnych terenowo miejscach sieć osadnicza, a w strategicznych dla szlaku punktach powstawały grody i strażnice, dbające o bezpieczeństwo wędrowców.” - mówił pan Tadeusz rozpoczynając swój wykład.

Według lustracji z 1564 roku, z Wieliczki do Bochni wychodziły trzy drogi. Jedna ku górze Bonera do karczmy kołaczkowskiej i dalej do Tomaszkowic, Biskupic i Gdowa. Druga od nowego szybu ku Lekiarcze (dzisiaj osiedle domków jednorodzinnych Lekarka) w kierunku Strumian i Węgrzc. Trzecia natomiast do Zabawy i Sułkowa. Kolejna lustracja dróg województwa krakowskiego z 1570 r., opisuje między innymi fragment traktu solnego od Bochni do Wieliczki/Krakowa (przez Gruszki, Staniątki, Zakrzowiec, Balachówkę, Węgrzce).

Pan Tadeusz przygotował również wykaz „dróg solnych” prowadzących z Wieliczki, również tej do Niepołomic. A są to:
1. Wieliczka – Myślenice ( Dobczyce –- Rabka Nowy Targ na Spisz i Węgry z odgałęzieniem na Jabłonkę i Orawę. 
2. Wieliczka -Gdów, Lipnica Murowana – Czchów – Nowy Sącz -Stary Sącz – Spisz do Koszyc z odgałęzieniem do Bardiejowa. 
3. Wieliczka – Zabawa – Sułków – Ochmanów - Zakrzowiec - Staniątki – Bochnia – Wojnicz - Pilzno - Tarnów- Dębica z odgałęzieniem w Staniątkach do Niepołomic. 
4. Wieliczka – Skawina - Oświęcim do Raciborza, z Kęt do Cieszyna. 
5. Wieliczka – Kraków – Olkusz – Będzin – Bytom w kierunku Śląska z odgałęzieniem do Olsztyna i Częstochowy na Poznań.
6. Wieliczka – Mogiła – Słomniki – Miechów.
7. Wieliczka – Proszowice – Wiślica – Korczyn, Opatowiec, Połaniec, Sandomierz.

W czasie spotkania mogliśmy zobaczyć jak przebiegały drogi handlowe dawniej i jak wyglądają dzisiaj. Pan Tadeusz zgromadził obszerny zbiór map z różnego okresu oraz fotografie przedstawiające miejsca, przez które one wiodły. 

Małgorzata Międzybrodzka przy okazji wystawy pt. „Trakty solne w Rzeczypospolitej”, zorganizowanej na Zamku Żupnym w Wieliczce w 2005 r. pisała: „Odkrycie soli kamiennej, powstanie kopalń w Bochni i Wieliczce w XIII wieku skutkowało niemal natychmiast rozszerzonym zasięgiem jej sprzedaży. Sól z żup krakowskich zaczęła wypierać z rynku sól z Rusi Halickiej, z Siedmiogrodu czy dominującą na Śląsku sól niemiecką i austriacką. Mądre, konsekwentne decyzje kolejnych władców dzielnicy małopolskiej: Bolesława Wstydliwego, Przemysława II, a zwłaszcza króla Kazimierza Wielkiego uczyniły z kopalń solnych przedsiębiorstwo dostarczające skarbowi koronnemu znacznych dochodów. Dochody te zależały od możliwości wydobywczych kopalń, ale też od płynności zbytu soli” (ze względu na charakter towaru dłuższe magazynowanie soli nie było praktykowane ). Handel solą był zmonopolizowany , prowadzony na podstawie przywilejów królewskich nadawanych mieszkańcom poszczególnych miast, bądź zawiązywanych w tym celu bractwom prasolskim. Prasołowie krakowscy dominowali na rynku aż do czasów nowożytnych gdy kopalnie soli w Bochni i Wieliczce dostały się w ręce Austriaków.”

Żupy Krakowskie były największym i najbardziej dochodowym przedsiębiorstwem Polski przedrozbiorowej. Sprzedaż soli generowała prawie jedną trzecią przychodów królewskiego skarbca. Z Wieliczki sól transportowano m.in. do Niepołomic, gdzie nad brzegiem Wisły wzniesiono z początkiem XVIII w. potężne magazyny, z których „wielickie złoto” szkutami wiślanymi wysyłano w głąb Rzeczypospolitej.

Z Wieliczki sól dostarczano w beczkach, w workach i w kruchach o wadze 25-95 funtów lub w postaci tzw. „bałwanów", czyli foremnych brył soli kamiennej, w kształcie dużego walca o różnej wadze - od 8 do kilkunastu cetnarów. Przywożono je wozami dwu lub czterokonnymi, na które ładowano przeważnie po 2 bałwany. Po sól wyruszano w zimie i w lecie, gdy drogi stawały się bardziej przejezdne. Dla większego bezpieczeństwa kupcy i przewoźnicy soli formowali karawany złożone z wielu wozów. Wliczając konwojentów ładunku, w transporcie takim uczestniczyło nawet 50 ludzi.

Oprócz przewozów towarów, w tym soli trakty te służyły do przemieszczania się. Po tych drogach wędrowali m.in.: św. Wojciech (traktem węgierskim), królewna Kinga (z Budy do Krakowa), św. Jadwiga oraz podróżni przybywający z zagranicy. Drogi służyły również wyprawom rycerskim.  

Obecnie Via Regia stanowi bardzo ważny korytarz komunikacyjny ze wschodu na zachód. Wokół tej drogi realizowanych jest wiele projektów w tym również europejskich. Rada Europy uznała Via Regia za ważny szlak kulturowy i turystyczny i zaliczyła go do Europejskich Szlaków Kulturowych, które są definiowane przez nią, jako trasy przebiegające przez kilka krajów lub regionów i prowadzą przez miejsca o znaczeniu międzynarodowym: historycznym, artystycznym lub społecznym. Należą do nich m.in.: „Droga Św. Jakuba”, „Szlak bursztynowy”, „Szlak Jedwabny”. Również odcinek drogi pomiędzy Wieliczką, a Niepołomicami zwany „Solną drogą” jest lokalnym fragmentem tych europejskich szlaków. 

Tadeusz Ziobro chciałby w przyszłości wdrożyć do realizacji pomysł oznaczenia „Drogi solnej z Wieliczki do Niepołomic” tak, aby mogła stać się turystycznym szlakiem ukierunkowanym na historyczną przeszłość okolicy. Trasa przebiegałaby przez miejsca niezwykłe, wypełnione zabytkową architekturą, kościołów (Wieliczka, Bodzanów, Brzezie, Staniątki, Niepołomice), klasztorów (Staniątki, Wieliczka), zamków królewskich (Wieliczka, Niepołomice) położonych przy drodze solnej czy w niedalekiej odległości. Po drodze można byłoby zobaczyć ślady po średniowiecznych stawach rybnych, młynach wodnych, kuźniach, piecach garncarskich z okresu celtyckiego (Podłęże), warsztatach obróbki krzemienia (Zakrzowiec) czy też karczmach (Balachówka , Barycz, Staniatycz). Pan Tadeusz podsumował swoje wystąpienie słowami, że „nie cel jest ważny, ale droga, która do niego prowadzi”.

Agnieszka Grab
Ewa Korabik