piątek, 21 marca 2025 r.
W środowy wieczór 19 marca w Bibliotece Publicznej w Niepołomicach odbyło się spotkanie Klubu Poszukiwaczy Historii Niepołomic poświęcone dziejom Staniątek i okolic w okresie zaborów. Naszym gościem był Jakub Pawlak, historyk i autor pracy magisterskiej na ten temat, napisanej pod kierunkiem prof. dra hab. Michała Baczkowskiego.
Już na wstępie prelegent wciągnął nas w świat XVIII- i XIX-wiecznych Staniątek, ukazując, jak pierwsze rozbiory Polski wpłynęły na tę niewielką, ale niezwykle ważną dla regionu miejscowość.
Staniątki pod zaborem austriackim
Wraz z pierwszym rozbiorem Polski w 1772 roku Staniątki znalazły się w granicach monarchii Habsburgów. Okres zaborów był dla tej miejscowości czasem licznych zmian politycznych, gospodarczych i społecznych, które kształtowały życie jej mieszkańców przez kolejne dziesięciolecia.
Po wcieleniu do Austrii wieś stała się częścią Galicji (prowincji), którą Habsburgowie traktowali głównie jako zaplecze gospodarcze. Wprowadzono nową administrację, prawo i system podatkowy. Reforma józefińska objęła także Kościół, co miało szczególne znaczenie dla Staniątek ze względu na działający tu od XIII wieku klasztor benedyktynek. Władze austriackie zlikwidowały wiele klasztorów, ale ten w Staniątkach przetrwał, choć musiał podporządkować się restrykcyjnym przepisom państwowym.
Dochody sióstr benedyktynek
Dochody sióstr benedyktynek w Staniątkach w okresie zaborów pochodziły głównie z posiadłości ziemskich, które były podstawą ich utrzymania. Klasztor posiadał rozległe grunty rolne, lasy oraz gospodarstwa, z których czerpano zyski. Benedyktynki prowadziły również młyn oraz cegielnię, co dodatkowo zasilało ich budżet. Istotnym źródłem dochodu były także czynsze dzierżawne płacone przez okolicznych chłopów za użytkowanie ziemi należącej do klasztoru.
Siostry prowadziły również działalność edukacyjną. W klasztorze znajdowała się szkoła, której tradycje sięgały co najmniej końca XVI wieku. Kształciły się dziewczęta z rodzin ziemiańskich i mieszczańskich, co także przynosiło pewne dochody. W drugiej połowie XIX wieku, w okresie autonomii galicyjskiej, szkoła w Staniątkach zyskała na znaczeniu. Program nauczania w niej obejmował zarówno przedmioty ogólne, jak i zajęcia z zakresu gospodarstwa domowego, haftu czy muzyki, co miało na celu wszechstronny rozwój uczennic. Szkoła cieszyła się dobrą renomą, wspieraną prestiżem najstarszego opactwa benedyktynek w Polsce.
Pomimo reform józefińskich, które ograniczyły majątki klasztorne, benedyktynki w Staniątkach zdołały utrzymać swoją pozycję gospodarczą i dostosować się do nowych realiów ekonomicznych, dzięki czemu klasztor przetrwał trudne lata zaborów oraz I wojnę światową.
Reformy uwłaszczeniowe i ruchy niepodległościowe
Uczestnicy spotkania dowiedzieli się również o reformach uwłaszczeniowych z 1848 roku, które zmieniły strukturę społeczną wsi. Mieszkańcy Staniątek, podobnie jak cała ludność wiejska Galicji, żyli w trudnych warunkach. Wysokie podatki i ograniczone możliwości rozwoju powodowały, że wielu chłopów zmagało się z biedą. Reformy uwłaszczeniowe z 1848 roku przyniosły poprawę sytuacji chłopów, którzy uzyskali prawo własności do ziemi.
Pod koniec XIX wieku, po uzyskaniu przez Galicję autonomii w ramach monarchii austro-węgierskiej, sytuacja w Staniątkach uległa poprawie. Wprowadzono język polski do szkół i urzędów, rozwijało się życie kulturalne i patriotyczne. Prelegent przytoczył fragment z „Kroniki” sióstr staniąteckich, w której opisywały udział mieszkańców Staniątek i uczennic Szkoły Klasztornej w sypaniu Kopca Grunwaldzkiego w Niepołomicach.
Staniątki podczas I wojny światowej
Szczególnie poruszającą częścią wykładu była opowieść o losach Staniątek podczas I wojny światowej. W 1914 roku przez wieś przetaczały się ciężkie walki pomiędzy wojskami austro-węgierskimi, a rosyjskimi. Na kilka miesięcy Staniątki znalazły się pod rosyjską okupacją. Walki były wyjątkowo brutalne, ucierpiało wiele domostw, a także zabytkowy Klasztor Benedyktynek. Znana jest historia cudownie ocalałych ludzi, którzy schronili się w kaplicy klasztornej w czasie ostrzału przez wojska austriackie. Pomimo zniszczeń Opactwo ocalało, a jego cenne archiwalia, takie jak dokumenty, rękopisy i starodruki, przetrwały wojnę.
Droga do niepodległości
Ostatecznie, w 1918 roku Staniątki wraz z całą Polską odzyskały niepodległość, rozpoczynając nowy rozdział w swojej historii.
Spotkanie zakończyło się dyskusją i wymianą spostrzeżeń, a uczestnicy zgodnie przyznali, że historia lokalna kryje w sobie wiele nieodkrytych jeszcze wątków. Kto wie, może temat Staniątek w kolejnych latach doczeka się następnych badań i prelekcji?
Dziękujemy Jakubowi Pawlakowi za ciekawą podróż w czasie i już teraz zapraszamy na kolejne spotkania Klubu Poszukiwaczy Historii Niepołomic!
